C.S. Peirce (1839-1914) realiseerde zich terdege dat er iets schortte aan ‘zijn’ Semiotische Triade. Een structurele oplossing vond Peirce echter niet. Hij kwam niet verder dan articulatie van relatie tussen Teken en zijn omgeving; de “Ground”, zoals Peirce het noemde, ‘waarop’ elk Teken zich manifesteert.
P.E. Wisse (1952) ontwikkelde deze, eerder door Peirce gearticuleerde Ground. Daarbij breidde hij de oorspronkelijke semiotische triade uit tot semiotische enneade (2002) – een, net als de semiotische triade, niet-reduceerbaar geheel van betrekkingen tussen de samenstellende elementen. Wisse ontwikkelde de drie elementen van de semiotische triade – Object, Teken en Betekenis – tot gelijknamige dimensies van elk drie elementen.
Betekenis. Mensen zijn gemotiveerde wezens. Ze kunnen hun aandacht ergens op richten (Focus) en daarbij vanuit verschillende Motieven tot verschillend Begrip komen. Op de dimensie Betekenis verschijnen op die manier achtereenvolgens: Motief, Focus en Begrip. Daarbij kan Focus als het ware als een vrij te kiezen punt op deze dimensie heen en weer bewegen, waarbij zich steeds nieuwe Motief/Begrip verhoudingen vormen. Hoe gedetailleerder het Motief, hoe duidelijker de omlijning van Begrip. Omgekeerd: hoe beperkter het Motief, hoe vager omrand, hoe breder de mogelijkheden voor invulling van Begrip.
Object. Interpretatie van tekens leidt in de werkelijkheid tot concreet Gedrag. Bepaald Gedrag gebeurt niet los, maar vindt altijd plaats in nauwe samenhang met een bepaalde Situatie. Gedrag is, met andere woorden, situationeel. Gedrag is aan Situatie gerelateerd via een vrij te kiezen punt (Identiteit) op de dimensie Object. Op deze dimensie verschijnen op die manier respectievelijk Situatie, Identiteit en Gedrag. Hoe gedetailleerder de Situatie, hoe minder speelruimte er is voor Gedrag. Omgekeerd: naarmate de Situatie vager is en meer open laat, is de ruimte voor het vertonen van variatie in Gedrag groter.
Teken. Via een onafgebroken stroom aan tekens (informatie) is er die continue wisselwerking tussen de dimensies Object en Betekenis. De dimensie Teken wordt analoog aan de twee andere dimensies opgebouwd met respectievelijk Context, Signatuur en Intext. Ook hier kan Signatuur als het ware als een vrij te kiezen punt op de Teken dimensie heen en weer bewegen, waarbij zich steeds wisselende Context/Intext verhoudingen vormen. Een goed verstaander (uitgebreide Context) heeft aan een half woord (beperkte Intext) genoeg. Omgekeerd: wie iets niet begrijpt als gevolg van een te beperkte Intext, vraagt “Hoe bedoelt u?” – als uitnodiging tot het verstrekken van extra informatie (lees: Context).
Niet gemakkelijk zegt u? Een verhelderende afbeelding van de semiotische enneade vindt u, bijvoorbeeld, in figuur 1 van Een nieuw raamwerk voor informatiebegrippen – een prima Nederlandse vertaling van het oorspronkelijke Dia-enneadic framework for information concepts. Een mogelijk wat ingewikkeld ogend model dat op allerhande manieren doorlopen kan worden. Hieronder volgt slechts een enkel voorbeeld; u kunt de volgende tekst, als u dat wilt, ‘meelezen’ in de zojuist gewezen figuur.
Als we in een bepaalde Situatie, die we ge-Teken-d krijgen als Context, om de één of andere reden (Motief) onze aandacht ergens op richten (Focus), komen we tot bepaald Begrip (betekenis) van de Situatie. En dat Begrip stuurt op zijn beurt Gedrag. Gedrag is Situationeel bepaald. Identiteit fungeert als een soort scharnierpen waarmee Situatie en Gedrag tegelijkertijd onderling nauw zijn verbonden als ook ontkoppeld/onderscheiden. Tekens aangaande (informatie over) Gedrag vatten we op als Intext en koppelen aan Begrip in ons brein. Tekens aangaande (informatie over) de Situatie vatten we op als Context en koppelen aan het Motief in ons brein.
Wanneer twee individuen zich onderling gedragen (communiceren, samenwerken enzovoort), kan elk individu samengebald gedacht worden in een eigen enneade. Dan geven zij elkaar – dia-enneadisch, zeg ook maar; zie figuur 4 in hetzelfde document – voorturend Tekens. Elke individuele semiosis (een hoofdzakelijk intern proces) eindigt in een extern Teken, een teken dat de ander aanzet tot een volgende semiosis.
In geval dat ingewikkelde spel van communicatie met digitale technologie moet worden ondersteund, doen we er verstandig aan onszelf niet te beperken tot het sturen van voldoende Intext (zoals we dat momenteel steevast doen), maar tegelijk ook te voorzien in voldoende Context. Die twee zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het is op die manier dat de tekenvoortbrenger de tekenontvanger optimaal in staat stelt de bedoelde be-Teken-is uit het tekenverkeer te Begrijpen.
Copyright (c) 2010 Emovere/Jan van Til - All rights reserved.
woensdag 14 juli 2010
vrijdag 9 juli 2010
Semiotische Triade
Wij, mensen, zijn feitelijk niet in staat tot het doen van onmiddellijke, dat wil zeggen directe waarnemingen. Onze zintuigen staan altijd tussen ons en de ons omringende werkelijkheid in; zonder onze zintuigen nemen wij niets waar. En ons brein interpreteert die zintuiglijk opgepikte signalen op basis van wat het al weet uit eerdere waarnemingen. Het is die interpretatie die ons vervolgens aanzet tot activiteit, tot gedrag. Gedrag dat op zijn beurt in de vorm van nieuwe signalen kan worden waargenomen en aansluitend weer door ons brein geïnterpreteerd. Zo raakt kringloop van mens als informatieverwerkend wezen rond.
C.S. Peirce (1839-1914) verwerkte dergelijke kennis tot ‘zijn’ semiotische triade (1902). Objecten in de ons omringende werkelijkheid leiden tot Betekenis (interpretanten) in ons brein – nooit onmiddellijk, maar altijd via de Tekens (signalen) die onze zintuigen opvangen. Deze Tekens intermediëren. Ze verwijzen ons enerzijds naar Objecten in de werkelijkheid. En anderzijds leiden diezelfde Tekens tot Betekenis in ons brein.
De in de IT-praktijk als vanzelfsprekend gehanteerde waarheid dat er een rechtstreeks en vast verband tussen Object en Betekenis bestaat… berust op een misverstand. Want die relatie ‘loopt’, zo leren we van Peirce, altijd via opgevangen Tekens (informatie) tot Betekenis in ons brein.
De semiotische triade verklaart dat één en dezelfde gebeurtenis, op één en hetzelfde moment waargenomen door twee (zij aan zij staande) waarnemers, tot (heel) verschillende betekenisgeving kan en zal leiden. Elke afzonderlijke waarnemer beschikt immers over een eigen brein dat is ‘geladen’ met een uniek netwerk aan interpretaties dat is ontstaan uit vele individueel en door de tijd heen opgevangen tekens.
Ook het terugdenken aan een bepaalde gebeurtenis door één persoon op twee verschillende momenten in de tijd, kan gemakkelijk tot (heel) verschillende betekenissen leiden. Die beide betekenissen worden immers gescheiden door een verzameling tussentijds ontstane interpretaties – teweeggebracht door een veelheid aan tussentijds opgevangen tekens.
Niet ieder mens is bang voor spinnen. Verschillende ervaringen ermee leiden nu eenmaal tot verschillende interpretaties van ‘spin’. Iemand die bang is voor spinnen, is dat waarschijnlijk niet altijd (in dezelfde mate) geweest. Tussendoor ontstonden nieuwe interpretanten die zijn/haar verhouding tot spinnen positief/negatief beïnvloedden.
Tegelijk maakt de semiotische triade glashelder dat menselijke betekenisgeving aan informatie (tekens) over de ons omringende werkelijkheid niet alleen een volstrekt subjectieve, maar vandaag de dag ook een zeer dynamische bezigheid is. Moderne technologie maakt informatie in een handomdraai overal en voor wie dan ook maar beschikbaar. Any thing, any time, any place, any body. De gevolgen daarvan tekenen zich af in sterk toegenomen beweeglijkheid van betekenis, ontstaan uit alsmaar meer, alsmaar beweeglijker tekens (informatie).
De vraag hoe IT menselijke betekenisgeving in dynamiek van hedendaagse informatiemaatschappij effectief en efficiënt dient te faciliteren, is een heel wezenlijke. Want een werkelijkheid waarin zo’n beetje alles tegelijk in beweging is en verandering als enige constante telt, vraagt om hernieuwde oriëntatie op betekenisgeving aan informatie (tekens). De semiotische triade van Peirce wijst daarbij het begin van een nieuw en vruchtbaar pad.
Ook deze blog wordt aan u, lezer, voorgesteld als een Teken. Een Teken dat u enerzijds verwijst naar Objecten in uw persoonlijke realiteit en anderzijds nieuwe Betekenis bij u oproept. Welke uitwerking heeft dit Teken op u? Is/blijft Betekenis voor u vast… of ‘loopt’ Betekenis – voor uw (nieuwe) besef – via opgevangen Tekens?
Copyright (c) 2010 Emovere/Jan van Til - All rights reserved.
C.S. Peirce (1839-1914) verwerkte dergelijke kennis tot ‘zijn’ semiotische triade (1902). Objecten in de ons omringende werkelijkheid leiden tot Betekenis (interpretanten) in ons brein – nooit onmiddellijk, maar altijd via de Tekens (signalen) die onze zintuigen opvangen. Deze Tekens intermediëren. Ze verwijzen ons enerzijds naar Objecten in de werkelijkheid. En anderzijds leiden diezelfde Tekens tot Betekenis in ons brein.
De in de IT-praktijk als vanzelfsprekend gehanteerde waarheid dat er een rechtstreeks en vast verband tussen Object en Betekenis bestaat… berust op een misverstand. Want die relatie ‘loopt’, zo leren we van Peirce, altijd via opgevangen Tekens (informatie) tot Betekenis in ons brein.
De semiotische triade verklaart dat één en dezelfde gebeurtenis, op één en hetzelfde moment waargenomen door twee (zij aan zij staande) waarnemers, tot (heel) verschillende betekenisgeving kan en zal leiden. Elke afzonderlijke waarnemer beschikt immers over een eigen brein dat is ‘geladen’ met een uniek netwerk aan interpretaties dat is ontstaan uit vele individueel en door de tijd heen opgevangen tekens.
Ook het terugdenken aan een bepaalde gebeurtenis door één persoon op twee verschillende momenten in de tijd, kan gemakkelijk tot (heel) verschillende betekenissen leiden. Die beide betekenissen worden immers gescheiden door een verzameling tussentijds ontstane interpretaties – teweeggebracht door een veelheid aan tussentijds opgevangen tekens.
Niet ieder mens is bang voor spinnen. Verschillende ervaringen ermee leiden nu eenmaal tot verschillende interpretaties van ‘spin’. Iemand die bang is voor spinnen, is dat waarschijnlijk niet altijd (in dezelfde mate) geweest. Tussendoor ontstonden nieuwe interpretanten die zijn/haar verhouding tot spinnen positief/negatief beïnvloedden.
Tegelijk maakt de semiotische triade glashelder dat menselijke betekenisgeving aan informatie (tekens) over de ons omringende werkelijkheid niet alleen een volstrekt subjectieve, maar vandaag de dag ook een zeer dynamische bezigheid is. Moderne technologie maakt informatie in een handomdraai overal en voor wie dan ook maar beschikbaar. Any thing, any time, any place, any body. De gevolgen daarvan tekenen zich af in sterk toegenomen beweeglijkheid van betekenis, ontstaan uit alsmaar meer, alsmaar beweeglijker tekens (informatie).
De vraag hoe IT menselijke betekenisgeving in dynamiek van hedendaagse informatiemaatschappij effectief en efficiënt dient te faciliteren, is een heel wezenlijke. Want een werkelijkheid waarin zo’n beetje alles tegelijk in beweging is en verandering als enige constante telt, vraagt om hernieuwde oriëntatie op betekenisgeving aan informatie (tekens). De semiotische triade van Peirce wijst daarbij het begin van een nieuw en vruchtbaar pad.
Ook deze blog wordt aan u, lezer, voorgesteld als een Teken. Een Teken dat u enerzijds verwijst naar Objecten in uw persoonlijke realiteit en anderzijds nieuwe Betekenis bij u oproept. Welke uitwerking heeft dit Teken op u? Is/blijft Betekenis voor u vast… of ‘loopt’ Betekenis – voor uw (nieuwe) besef – via opgevangen Tekens?
Copyright (c) 2010 Emovere/Jan van Til - All rights reserved.
Abonneren op:
Posts (Atom)