Betekenix

Betekenis van informatie is zo doodgewoon, dat we er niet of nauwelijks bij stilstaan. Waarom zouden we ook. Als mensen onder elkaar kom je er eigenlijk altijd wel uit. “Hoe bedoelt u?”, vragen we in geval van twijfel. Extra verklaring als antwoord op zo’n vraag, lost dreigende verwarring doorgaans soepel op. Ik zei het al: doodgewoon. Niet iets om (lang) bij stil te staan. Toch?

Wie desondanks de moeite neemt… en toch, even maar, zijn pas inhoudt… ziet dat menselijke betekenisgeving een bijzonder en dynamisch proces is. Al snel wordt u duidelijk dat informatie nooit op zichzelf staat, maar altijd en onafscheidelijk vergezeld gaat van informatie er-om-heen; de context, zeg ook maar.

De manier waarop iets gezegd wordt is vaak doorslaggevend voor de toekenning van betekenis. Ook degene die de boodschap brengt is daarbij van belang: is het je baas, een collega of een toevallige passant? Wanneer iemand achter u uitroept: “ongelooflijk – een tijger!”, zult u naar alle waarschijnlijkheid omkijken om te zien (lees: informatie er-om-heen verwerven) welke verdere maatregelen u dient te treffen. En als u de daadwerkelijke aanwezigheid van een tijger vaststelt, zal de precieze betekenis daarvan sterk afhangen van uw verdere waarnemingen (opnieuw: informatie er-om-heen verwerven): loopt het beest vrij rond of bevindt het zich in een goed afgesloten kooi. Dat alles is doorslaggevend voor uw persoonlijke betekenisvorming, uw aanstaande gedrag en welbevinden.

Mensen vertonen daarbij, volautomatisch, toch zo heel bijzonder gedrag: ze wisselen bliksemsnel en onbewust van context. Wie in een conversatie over “blokken” verzeild raakt waarbij het toneel gevormd wordt door een huiskamer met een studerend kind (een context), een peuter in een box met speelgoed (een context) en een Tv-toestel waarop een volleybalwedstrijd te zien is (een context)… die schakelt soepel en volautomatisch heen en weer tussen de op dat toneel verschillende contexten annex betekenissen van “blokken”. Betekenis is overduidelijk afhankelijk van de situationeel ‘ingeschakelde’ context.

Menselijke betekenisgeving is een door en door conteXtueel gebeuren. En in het kielzog van zich voortdurend ontwikkelende conteXt is de vorming van betekenis een door en door dynamisch proces. Betekenis is daarom altijd betekeniX als er mensen bij zijn betrokken. Toch goed om eens even bij stil te staan!

Hoe gaan we daar in onze IT-systemen mee om? IT-systemen hebben eigenlijk twee ‘kanten’. De kant van de menselijke gebruiker – de kant van betekeniX; zie boven. En de kant van de, zeg maar even, techniek – de kant van betekenis. Techniek springt op een volstrekt statische manier met betekenis om. Heel anders dan menselijke gebruikers doen: dynamisch. Betekenis van informatie wordt in de techniek vóóraf vastgesteld en in het beton van het IT-systeem gegoten. Anders kunnen de IT voorzieningen er domweg niet mee uit de voeten.
Ronduit problematisch daarbij is dat de technische kant er nog altijd van uitgaat dat de menselijke gebruiker daar op dezelfde, statische manier mee omspringt. En dat is niet zo; zie boven. Er zit nu eenmaal serieus verschil tussen betekenis en betekeniX. En er is nog (vrijwel) niemand die daar serieus bij stil staat. Hoe dat komt? Ach, betekenis van informatie is zo doodgewoon. Niet iets om (lang) bij stil te staan. Toch?

Ja, toch wel! Want betekenis is voor mensen altijd betekeniX; zie boven. Techniek blijft, naar haar aard, steken op betekenis. En om dat verschil te overbruggen moet techniek – naast oog voor informatie – ook oog krijgen voor het belang van informatie er-om-heen en het onlosmakelijke verband tussen die twee. Wanneer de techniek, samen met de informatie zelf, ook voldoende informatie er-om-heen samenhangend beschikbaar maakt, worden menselijke gebruikers optimaal bediend om tot bedoelde betekeniX te komen. Zo faciliteert technische betekenis de menselijke betekeniX.


Copyright (c) 2010 Emovere/Jan van Til - All rights reserved.